Zijn we een willoos object in het geheel of hebben we een vrije wil? Ik weet dat we vrije keuze hebben, omdat ik zelf heel goed weet wanneer ik bepaalde keuzes maak. Ik kan me slachtoffer voelen (als willoos object), maar ik kan ook de keuze maken daar uit te stappen. Ik kan kiezen om mijn aandacht ergens anders op te richten. Ik kan andere gedachten kiezen. Ik kan er ook voor kiezen te zeggen ‘ik weet niet hoe, maar dit wil ik niet meer en dat wil ik wel. Ik wil dat het zich die kant op ontwikkelt.’ En daarmee bestuur ik de stroom, al vult het zichzelf verder in. Ik kan ‘ja’ of ‘nee’ zeggen tegen wat zich aandient. Ik kan me verzetten of ik kan meebewegen. Als ik er nog niet helemaal van overtuigd ben of iets wel of niet lukt, kan ik me richten op ‘meer vertrouwen’ en dat ‘bestellen’. Zoveel keus hebben we! En wie of wat mij dan die keuzes laat zien, mij daarvan bewust maakt? Doet dat ertoe? Is dat niet het Leven zelf? ‘Het’? De ziel wellicht, het Goddelijke in ons, de Waarheid, God? Dat onbenoembare, waardoor wij bestuurd worden, geïnspireerd worden, beademd worden, de adem zelf?
Het is maar net hoe je het wil noemen, maar er is in elk geval geen enkele reden om niet je eigen verantwoordelijkheid te nemen voor de keuzes die je maakt.